Euskaldunak eta sendabelarrak: naturaren jakinduria zaharra
Euskal Herrian, belaunaldiz belaunaldi transmititu da sendabelarren erabileraren jakinduria. Gure arbasoek landareen boterea ezagutzen zuten eta eguneroko bizitzan erabiltzen zituzten: minak arintzeko, gaitzak prebenitzeko eta bizitza osasuntsuagoa izateko. Artikulu honetan, sendabelarren erabilera, onurak, arriskuak eta hazkuntza modu errazean azalduko dizkizugu.
Zer dira sendabelarrak eta zertarako erabili izan dira?
Sendabelarrak landare bereziak dira, osagai naturalak dituztenak eta osasun-arazo batzuk arintzeko edo sendatzeko balio dutenak. Historikoki, sorginek, artzainak eta baserritarrek erabili izan dituzte, medikuntza tradizionalaren parte gisa.
Erabilera arruntak Euskal Herrian:
- Kamamila (kamamila): urdaileko minak eta antsietatea baretzeko
- Erromeroa (romero): digestioa hobetzeko eta odol-zirkulazioa aktibatzeko
- Kalendula: azalean ukendutan erabiltzen da zauriak eta narritadurak arintzeko
- Salbia: eztarriko minarentzat, irakinkietan
- Tilo: lo egiteko eta nerbioak lasaitzeko
Nola erabili sendabelarrak modu seguruan?
Sendabelarren erabilera naturala den arren, ez da beti arriskurik gabea. Garrantzitsua da neurriz eta informazio egokiarekin erabiltzea.
✔️ Erabilera gomendioak:
- Infusioak: ur irakinetan beratzen uzten da (10 minutu inguru)
- Ukenduak: landarearen zatia olioan edo gantzetan prestatu
- Kapsulak edo tinturak: profesionalek egindako produktuak bakarrik erabili
⚠️ Arrisku posibleak:
- Alergiak (adib. poleo menta batzuk)
- Eragin sekundarioak medikamentuekin batera (adib. hipogluzemiak edo odol-diluzioa)
- Emakume haurdunentzat arriskutsuak izan daitezke
Gomendioa: beti galdetu mediku edo fitoterapeuta bati erabiltzen hasi aurretik.
Nola eta noiz erein sendabelarrak?
Sendabelarrak etxean edo baratzean landatu daitezke. Ez dira oso zailak, baina batzuk baldintza bereziak eskatzen dituzte.
🌱 Hazteko aholku orokorrak:
- Udaberrian erein (martxoa-apirila)
- Lur ongarria eta drainatuta izan behar du
- Eguzkiak asko laguntzen du: gutxienez 6 ordu eguzki zuzena
🌿 Landare ezagun batzuk eta nola landatu:
| Landarea | Ereiteko garaia | Uzta garaia | Ohar bereziak |
|---|---|---|---|
| Kamamila | Udaberria | Uda bukaera | Oso usaintsua, loreak jaso |
| Tilo | Apirila | Ekainean | Zuhaitz txiki baten hostoak |
| Erromeroa | Otsaila-martxoa | Uda osoan | Eguzkia eta lur lehorra |
| Kalendula | Apirila | Ekaina-uztaila | Kolore biziko loreak |
| Salbia | Martxoa-apirila | Uztaila | Azkar hazten da |
Nola jaso eta gorde sendabelarrak?
✂️ Bilketarako une egokia:
- Loreak: goizean, eguraldi lehorrarekin
- Hostoak: landarea loratu aurretik
- Sustraiak: udazkenean
🧺 Gordetzeko aholkuak:
- Itzalpean eta leku aireztatuan lehortu
- Kristalezko poto edo poltsa hermetikoetan gorde
- Etiketatu (izenarekin eta datarekin)
Euskaldunen sendabelarren jakintza tradizionala
Gure zaharrek “sendabelarren botika” zuten etxean. Sorginak eta “belagileak” askotan jazarriak izan ziren, baina beraiek zituzten ezagutzak funtsezkoak izan ziren herrietan osasuna mantentzeko.
Gaur egun, jakintza hori berreskuratzen ari da eta gero eta gehiago dira fitoterapia eta belar naturalak erabiltzen dituzten euskaldunak.
Sendabelarrak naturak eskaintzen duen altxor bat dira. Baina, erabilera egokia eta informatua funtsezkoa da. Gure arbasoen jakinduria baliatu eta berritu dezagun naturarekin bat eginez eta errespetuz.
Intereseko estekak
🔗 Euskal Herriko Landare Medikinalak – Elhuyar Zientzia
🔗 Fitoterapia praktikoa – EHUko Material Didaktikoa (PDF)
🔗 Ekoizle ekologikoak eta belar dendak – Ekogunea
🔗 Landareen erabilera osasunerako – Osasunbidea Nafarroa